Pilka nozna w Polsce
Pilka nozna jest od kilkudziesięciu lat najpopularniejszym sportem w Polsce. Obecnie, ponad 400 tys.Polek i Polakow grywa w nia regularnie, zas miliony sporadycznie. Na co dzien tysiace zawodowych i amatorskich druzyn pilkarskich uczestniczy w zyciu sportowym kraju:
ˇ Rozgrywki klubowe mezczyzn sa organizowane w następujacych ligach: Ekstraklasy, pierwszej, dwugrupowej drugiej, osmiogrupowej trzeciej, w dziewietnastu grupach czwartej ligi i w niektorych wojewodztwach w piatej. Ponadto funkcjonuja szczeble lokalne: klasa okregowa oraz klasy A, B i C. Prowadzone sa rowniez rozgrywki pucharowe: Pucharu Polski, Superpucharu Ekstraklasy S.A. i Pucharu Ekstraklasy S.A..
ˇ Kobieca pilka nozna w Polsce jest mniej rozwinieta i mniej popularna.
Historia
Poczatki pilki noznej w Polsce W football (czyli dzisiejsza odmiane pilki noznej) na ziemiach polskich (wowczas jeszcze pod zaborami) zaczeto prawdopodobnie grywac juz w polowie lat 80. XIX wieku. Po dzis dzien rodzimi historycy zastanawiaja sie, w ktorym miescie lub regionie mogli pojawic się pionierzy. Krakowie, badz Lwowie – w Galicji Polacy posiadali przeciez względnie najwiekszz autonomie ze wszystkich zaborow. A moze Gdansku – do ktorego droga morska docieralo od zawsze mnostwo obcokrajowcow lub Lodzi – gdzie pracowalo podowczas wielu Anglikow, tworzacych tzw. "polski Manchester". Niewykluczone, ze palmę pierwszenstwa dzierzyc moga mieszkancy Slšska – tam wplywy niemieckie powodowaly szybki rozwoj sportu w ogole. Jednak z cala pewnoscia pierwszy, w pelni potwierdzony, przypadek pojawienia się futbolówki w naszym kraju mial miejsce w roku 1889, gdy po pobycie w Niemczech Henryk Jordan przywiozl ja do Krakowa. Nieco wczesniej (w 1888), wlasnie dzieki niemu wladze Krakowa zgodzily sie na wydzielenie terenow na Bloniach dla celów sportowych, co doprowadzilo do powstania Parku Jordana. Jego oficjalna inauguracja nastšpila 12 marca 1889 i wkrotce z mozliwosci czynnego spedzania wolnego czasu regularnie korzystalo okolo 32 tysiecy ludzi, glownie dzieci i mlodziezy. Od 1890 kolejne roczniki szkolnych druzyn pilkarskich uprawialy w nim te dyscypline, rozgrywajac miedzy soba spotkania oraz turnieje. W 1891 na Bloniach istnialy juz 4 boiska pilkarskie (zwane wowczas placami gry), na ktorych przeprowadzano regularne treningi. We Lwowie natomiast od 7 lutego 1867 preznie dzialalo Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokol", w ktorym z czasem zaczeto trenowac rowniez football. Od kiedy? – tego nie wiadomo, jednak pewnym jest, iz w 1892 tamtejszy działacz Edmund Cenar przywiózł z wojaży po Anglii pierwszš prawdziwš footballówkę. W tym samym roku we Lwowie – podczas "I Zlotu Sokolego" – planowano rozegrać pierwszy prawdziwy mecz piłkarski (match footballowy, jak wówczas pisano), jednak z niewiadomych przyczyn do tego niego nie doszło. Udało się to dwa lata póŸniej – podczas "II Zlotu Sokoła" (zorganizowanego również we Lwowie), w którym uczestniczyła młodzież sokola z Galicji. Wœród licznych pokazów i zawodów sportowych przeróżnych dyscyplin, na 14 lipca 1894 zaplanowano bowiem rozegranie futbolowego spotkania między reprezentacjami Sokoła lwowskiego (białe koszulki i szare spodenki gimnastyczne) – z inż. Niedzielskim, jako szkoleniowcem – oraz krakowskiego (białe koszulki i czarne spodenki gimnastyczne). Był to zatem pierwszy w dziejach udokumentowany mecz piłkarski na ziemiach polskich. Premierowego gola zdobył dla gospodarzy 16-letni lwowianin Włodzimierz Chomicki już w 6 minucie, po czym sędzia Zygmunt Wyrobek z Krakowa – z wyraŸnego polecenia Antoniego Durskiego (ówczesnego szefa lwowskiego Sokoła i kierownika zlotu) – zagwizdał po raz ostatni. Wobec niezwykle napiętego programu uroczystoœci, fakt zdobycia bramki przez jednš ze stron uznano najwyraŸniej za idealny moment do zakończenia pojedynku (toteż już chwilę póŸniej na tym samym boisku mogły rozpoczšć się oczekiwane przez wszystkich – niezwykle wówczas prestiżowe – pokazy gimnastyczne, stanowišce główny punkt zlotu). Można zatem przypuszczać, iż owo pierwsze spotkanie piłkarskie i historycznego gola oglšdała całkiem spora liczba widzów. W 1895 założono w Łodzi pierwszy klub piłkarski nad wschód od Odry - Touring Club Lodz, zaœ rok póŸniej w Legnicy - ATV 1896 Liegnitz (póŸniejszy SpVgg 1896 Liegnitz). W 1897 we Wrocławiu utworzono dwa najstarsze w tym mieœcie: SV Blitz Breslau i VfR 1897 Breslau, zaœ w kolejnych latach: VfB Breslau (1898), SC Schlesien Breslau (1901) oraz Sportfreunde 02 Breslau (1902). W 1903 powstał pierwszy klub piłkarski w Gdańsku - FC Danzig (póŸniejszy BUeV Danzig), a także w Raciborzu - SV Ratibor 03. W 1905 założono Frisch Auf Kattowitz , który po swym rozpadzie w tym samym roku, dał poczštek SC Diana Kattowitz, 1. FC Kattowitz i Germania Kattowitz. Natomiast w Elblšgu powołano wówczas Elbinger FC 05 (póŸniejszy Elbinger SV). Organizowanie polskiego piłkarstwa w poczštkach XX wieku Pierwsze próby organizowania życia piłkarskiego na ziemiach polskich w bardziej zwięzłych strukturach miały miejsce jeszcze pod koniec XIX wieku. Naturalnym zapleczem stały się poszczególne towarzystwa sokole, a z czasem również placówki pedagogiczne (szkoły realne, gimnazja, uczelnie wyższe), w których pracę dydaktycznš podejmowali młodzi ludzie coraz bardziej ogarniani futbolowš pasjš. To właœnie uczniowie lwowskich szkół – pod przewodnictwem swych opiekunów – założyli trzy pierwsze polskie kluby piłkarskie: Lechię, Czarnych oraz Pogoń. 4 czerwca 1906 doszło w Krakowie do wielkiego rewanżu na linii Lwów – Kraków sprzed 12 lat. W Parku Jordana naprzeciw piłkarzy lwowskich Czarnych oraz IV Gimnazjum stanęła młodzież krakowska. Wizyta ta stała się bodŸcem do gwałtownego rozwoju piłkarstwa w "grodzie Kraka" i już niebawem z luŸnych drużyn wykształciły się potężne kluby: Cracovia, a póŸniej Wisła. Następne kluby powstawały w Galicji jak grzyby po deszczu (m.in: Resovia Rzeszów, Wisłoka Dębica, Tarnovia Tarnów, Polonia Przemyœl, Sandecja Nowy Sšcz, JKS Czarni 1910 Jasło, Jutrzenka Kraków, czy Makkabi Kraków), z czasem sztuka ta udała się również mieszkańcom dwóch pozostałych zaborów. Normania (póŸniejsza Poznania) i Warta w Poznaniu, Venetia w Ostrowie Wlkp., ŁKS (wówczas pod nazwš Łodzianka) w Łodzi, Concordia Piotrków Trybunalski oraz Polonia w Warszawie (wyodrębniona z Warszawskiego Koła Sportowego) stały się prekursorami w swoich miastach lub regionach.
Powstanie PZPN
W 1911 w Galicji powstajš: najpierw Zwišzek Footbalistów Polskich, zaœ póŸniej Zwišzek Polski Piłki Nożnej. Ten drugi działał prężnie do wybuchu I wojny œwiatowej dwukrotnie organizujšc Mistrzostwa Galicji w piłce nożnej. 8 maja 1913 na własnym stadionie Cracovia pokonuje Wisłę Kraków 2:1, a mecz ten to historyczne pierwsze spotkanie polskich drużyn w oficjalnych rozgrywkach w ramach struktur FIFA. Zwišzek Polski Piłki Nożnej pod odzyskaniu przez nasz kraj niepodległoœci stał się zalšżkiem dla Polskiego Zwišzku Piłki Nożnej. Podczas 1. zjazdu polskich klubów piłki nożnej – zorganizowanego w Warszawie, w dniach 20 grudnia i 21 grudnia 1919 – doszło do założenia największego obecnie polskiego zwišzku sportowego. Jego pierwszym prezesem mianowano działacza Cracovii – Edwarda Cetnarowskiego. Ponadto, podczas owego założycielskiego zgromadzenia: przyjęto statut, wybrano pierwszš siedzibę (Kraków), ogłoszono regulamin 1. Mistrzostw Polski w piłce nożnej (w 1920) oraz dokonano podziału kraju na 5 okręgów piłkarskich (OZPN): krakowskiego, lwowskiego, łódzkiego, warszawskiego i poznańskiego (26 lutego 1922 zatwierdzono powstanie trzech kolejnych: górnoœlšskiego, lubelskiego i wileńskiego, a 25 lutego 1923 ostatniego przedwojennego – toruńskiego). Premierowe mistrzostwa Polski i oficjalny debiut międzypaństwowy reprezentacji Planowanych na sezon 1920 (w Polsce grano wówczas systemem "wiosna-jesień") 1. Mistrzostw Polski w piłce nożnej – na skutek agresji wojsk bolszewickich – nie udało się dokończyć (rozpoczęto jedynie rozgrywki eliminacyjne w niektórych okręgach, zakończono tylko w Krakowie, gdzie awans uzyskała Cracovia). Pierwszy historyczny mecz w oficjalnych rozgrywkach piłkarskich w RP rozegrano 18 kwietnia 1920. Tego dnia w meczu krakowskiej klasy B Wawel Kraków uległ Cracovii II 1:3 (mimo że Wawel był gospodarzem, grano prawdopodobnie na stadionie Cracovii). Tydzień póŸniej 25 kwietnia 1920 grajšca na własnym stadionie Cracovia pokonała Jutrzenkę Kraków 8:0. Był to inauguracyjny mecz w krakowskiej klasie A i zarazem historyczny pierwszy mecz w rozgrywkach majšcych na celu wyłonienie mistrza Polski. W następnym roku – kiedy liczba istniejšcych w Polsce klubów przekroczyła 100, a grajšcych zawodników 2000 – po raz pierwszy wyłoniono piłkarskiego mistrza kraju (tytuł zdobyła Cracovia), a nasza reprezentacja narodowa rozegrała swoje inauguracyjne spotkanie międzynarodowe, ulegajšc w Budapeszcie Węgrom pechowo 0:1. PZPN w FIFA, polska reprezentacja na IO w Paryżu 1924 20 kwietnia 1923 – na pierwszym powojennym kongresie FIFA w Genewie – PZPN został oficjalnie przyjęty w struktury tej organizacji, a już w 1924 pierwsza reprezentacja Polski wzięła udział w turnieju piłkarskim igrzysk olimpijskich w Paryżu. W jedynym rozegranym na nich meczu 0:5 uległa narodowej drużynie Węgier. Pierwszy Puchar Polski oraz rozgrywki ligowe Na przełomie 1925 i 1926 przeprowadzono premierowš edycję rozgrywek o Puchar Polski (w 1925 grano na szczeblu poszczególnych okręgów, zaœ w 1926 na szczeblu centralnym). Pierwszym triumfatorem została Wisła Kraków po zwycięstwie 2:1 nad Spartš Lwów. Kolejnš edycję Pucharu Polski przeprowadzono dopiero w 1951, a jego triumfatorowi został przyznany tytuł mistrza kraju. Jesieniš 1926 większoœć polskich klubów zaczęła dšżyć do utworzenia ligi piłkarskiej (przeciwna była jedynie Cracovia). Stało się to faktem – pomimo zdecydowanego sprzeciwu PZPN – 1 marca 1927, a rozgrywki zainaugurowano miesišc póŸniej (3 kwietnia 1927). Rywalizację wygrała krakowska Wisła, zaœ pierwszym spadkowiczem została Jutrzenka Kraków. Do pierwszego sezonu ligowego nie przystšpiła co prawda Cracovia – której prezes był zarazem szefem niechętnego lidze PZPN – ale, gdy 18 grudnia 1927 zwišzek wreszcie zaakceptował istnienie ligi, Pasy natychmiast wyraziły chęć uczestniczenia w niej i zostały przyjęte do grona ligowców. 15 stycznia 1928 Liga Piłki Nożnej stała się autonomicznym członkiem piłkarskiej centrali (takim samym, jak wszystkie OZPN-y). Debiut reprezentacji Polski w MŒ W 1934 narodowa reprezentacja Polski zadebiutowała w eliminacjach mistrzostw œwiata (porażka w dwumeczu z Czechosłowacjš i brak awansu do finałów). Cztery lata póŸniej – po wyeliminowaniu Jugosławii – udało się już dostać do turnieju finałowego. W debiucie, po niezwykle dramatycznym – i zakończonym dogrywkš – spotkaniu Polacy ulegli Brazylii 5:6, a 4 gole zdobył wówczas Ernest Wilimowski). Na krajowym podwórku zdecydowanym hegemonem był wówczas klub legendarnego "Eziego" – Ruch Chorzów, w latach 30. pięciokrotny triumfator polskiej ligi.
Obecnie
Obecnie w Polsce działa ok. 5700 klubów piłkarskich, grajšcych na dziesięciu poziomach ligowych – od Ekstraklasy po Klasę C.